Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu (UNCITRAL), küresel ticaret alanını genişletmek ve kolaylaştırmak amacıyla 1976 yılında kurulmuştur. Uluslararası ticaret hayatındaki gelişmeleri takip ederek oluşturulan UNCITRAL Kuralları[1], 2010 yılında revize edilmiş, bu kurallara ek olarak, 2013 yılında Birleşmiş Miletler Anlaşmaya Dayalı Yatırımcı- Devlet Tahkiminde Şeffaflık Kuralları (UNCITRAL Rules on Transparency in Treaty – Based İnvestor- State Arbitration) ile değişiklik yapılmıştır.
09.07.2021 Tarihinde UNCITRAL II. Numaralı Çalışma Grubu tarafından yürütülen çalışmalar sonucunda, UNCITRAL Tahkim Kurallarına ek olacak şekilde Seri Tahkim Kuralları, UNCITRAL Seri Tahkim Kuralları Açıklayıcı Notları ile birlikte yayımlanmış ve 19.09 2021 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
UNCITRAL SERİ TAHKİM KURALLARI[2]
Yayımlanan Seri Tahkim Kuralları ile yargılamanın etkinliği artırılarak, tarafların aralarındaki uyuşmazlıkları uygun sürede ve adil muamele ile maliyet ve zaman açısından verimli şekilde nihai karara erdirmeleri amaçlanmaktadır.
Seri Tahkim Kuralları uyarınca, seri usul ile çözümlenecek uyuşmazlıklar ancak tarafların Seri Tahkim Kurallarının uygulanacağı hususundaki ortak iradeleri ile mümkündür. Taraflar aksini kararlaştırmadıkça kendiliğinden Seri Tahkim Kurallarının uygulanması mümkün değildir. Nitekim Seri Tahkim Kurallarının ekinde, sözleşmelerde kullanılmak üzere örnek tahkim şartına yer verilmiştir.
Dünyada yaşanan Covid-19 süreci etkileri ile teknolojik gelişmelere bağlı olarak Seri Tahkim Kurallarında da revizyona gidilmiş, bu hususta yargılama aşamaları ve duruşmaların uzaktan yapılabileceği düzenlenmiştir.
Seri Tahkim Kuralları uyarınca; dilekçe aşamalarının hızlı, etkin ve az maliyetle yürütülebilmesi amacıyla tahkim bildirimi ile dava dilekçesi birlikte iletilmekte ve bu bildirimden itibaren 15 günlük cevap dilekçesi süresi başlamaktadır. Kural olarak tek hakemle yürütülen Seri Tahkim yargılanmasında, tarafların atanacak hakem hususunda uyuşmazlık yaşamları halinde, komisyon tarafından hakem ataması gerçekleştirilmektedir.
Seri Tahkim Kuralları ile hakem heyetine geniş bir takdir yetkisi sunulmaktadır. Zira hakem heyeti taraflardan birinin talebi bulunmaması halinde, yargılamayı duruşmasız yürütmeye karar verebilmektedir. Yanı sıra madde 15 gereği; hakem heyeti tarafların hangi belgeleri, teşhirleri ve diğer delilleri sunabileceğine karar verebilmekte ya da taraflardan birinin belge ibraz talebini reddedebilmektedir. Bu takdir yetkisinin tek sınırı, taraflara görüşlerini bildirmeye davet etme aşaması olup; hakem ya da hakem heyeti bu aşamanın gerçekleşmesinden itibaren takdir yetkisini kullanabilmektedir.
Taraflar aksini kararlaştırmadıkça, hakem heyetinin atanmasından itibaren altı ay içinde nihai karar verilecek olup; bu sürenin dokuz aya kadar uzatılması mümkündür. Belirlenen süre içinde tamamlanmayan yargılamada, tarafların ortak iradesi ile yeni bir süre kararlaştırılacaktır. Tarafların belirli bir sürede anlaşamaması halinde, seri tahkim kuralları yerine tahkim kuralları ile yargılamaya devam edilecektir.
Taraflar, sözleşmede Seri Tahkim Kurallarını uygulamaya karar vermiş olsalar da, yargılamanın her aşamasında Seri Tahkim Kurallarının uygulanmasından vazgeçme hakkına sahiptirler. Vazgeçme hakkı istisnai olarak, tarafların görüşlerini bildirmeye davet etme koşulu ile hakem heyetine de tanınmıştır.
Seri Tahkim Kurallarını diğer kurumların seri tahkim düzenlemelerinden ayıran en önemli noktası, parasal sınırlar öngörülmemiş olmasıdır. Buna göre, dava konusu uyuşmazlık değerine bakılmaksızın seri tahkim kuralları uygulanabilecektir.
SONUÇ
Dünyada son zamanlarda yaşanan teknolojik gelişmeler ile Covid-19 süreci dikkate alınarak oluşturulan Seri Tahkim Kuralları ile basit, hızlı ve düşük maliyetli bir tahkim yargılaması oluşturmak istenmiştir. Yargılama aşamalarındaki prosedürler kısaltılarak ve hakem veya hakem heyetlerine takdir yetkisi verilerek uyuşmazlıkların verimli ve etkin bir tahkim yargılaması ile kısa sürede sonuçlandırılması amaçlanmaktadır.
[1] UNCITRAL UNCITRAL Arbitration Rules | United Nations Commission On International Trade Law
[2] UNCITRAL Seri Tahkim Kuralları A/CN.9/1082 – E – A/CN.9/1082 -Desktop (undocs.org)
Stj. Av. Sibel Sarıkaya